ايمان به قضا و قدر

مطلب بسیار مهم دیگرى كه مطرح است و بدون آن انسان نمی‏تواند بنده ‏ى خدا باشد و عبادت و بندگى خدا را به صورت كامل انجام دهد ، مسئله‌ى « قضا و قدر» است . توضیح این كه :

انسان مسلمان باید چنین معتقد باشد كه خداوند متعال از همه چیز خبر دارد ، و همه چیز را میداند ، و قدرت و توانایى این را دارد كه هر چه بخواهد انجام دهد و هر كارى را كه انجام میدهد به ‏جا و صحیح است ، او - جلّ جلاله - كارِ نابه ‏جا و بیهوده انجام نمیدهد ؛ بنابراین قبل از این كه این جهان را خلق كند ؛ براى ساختن آن نقشه‏ اى كشیده است . همان‏ طور كه اگر افرادى بخواهند در جایى بیمارستانى بسازند قبلاً مهندسى مى‏ آید و نقشه‏ ى آن بیمارستان را میكشد و پس از آن معمار و بنّا و كارگرانى مى ‏آیند و طبق نقشه شروع به ساختن آن می كنند ( همان طور که قبلاً نیز گفتیم بیشتر مثال ها به خاطر فهم مطالب است ) . خداوند متعال نیز قبل از این‏كه این جهان را خلق كند ، براى آن نقشه كشیده است كه چه مخلوقاتى بیافریند ، از هر نوع به چه تعداد خلق كند ، چه رویدادهایى باید روى بدهد ، چه چیزى انجام گیرد و چه چیزى انجام نگیرد و تمام آن‏چه كه باید انجام گیرد را روشن كرده است . پس از این برنامه ‏ریزى ، شروع به پیاده كردن آن كرده است . قبل از هر چیز آب را پدید آورد و پس از آن ، آب را به دود تبدیل كرد و پس از آن آسمان‏ ها و زمین و آن‏چه را در میان آن‏هاست از آن ایجاد كرد و آسمان و زمین در دو مرحله ( دو دوره‌ی زمانى ) آفریده شدند و آن‏چه در زمین است اعم از گیاه و درخت و همه ‏ى نعمت‏ ها و كوه‌ها و ... همه در چهار روز دیگر ساخته شد و بطور كلى تمام جهان را در شش روز آفرید . هر روزِ خدا زمانى بسیار طولانى است . در همان نقشه این را نیز مشخص كرده است كه مخلوقى را به‏ وجود آورد كه هم علم و دانش داشته باشد و خیر و شر و درست و نادرست را از هم تشخیص دهد و هم بتواند از دو راه حق و باطل یكى را برگزیند و انتخاب كند و از دیگرى فاصله بگیرد . این مخلوق انسان است كه خداوند متعال او را با این ویژگى‏ ها آفریده است ( البته « جن » نیز در این ویژگی ها ، هم چون انسان است ) .

همان ‏طور كه قبلاً گفتیم ، خداوند متعال این مطلب را نیز بیان كرده است كه تنها او - جلّ جلاله - قادر به انجام هر چیزى است و در این میان انسان نیز هم‏چون مخلوقات دیگر از جمله سنگ و آتش و چوب و ... سببى است كه خداوند متعال به وسیله‏ ى او برخى از امور را انجام می‏دهد ؛ اما این به معناى این نیست كه انسان هیچ اراده و اختیارى از خود ندارد و هم‏چون آتش و سنگ و چوب بى‏ اراده است بلكه این مخلوق خدا بر خلاف سایر مخلوقات در عین حال كه یكى از اسباب خداوند متعال می‏باشد ، داراى اراده نیز هست و میداند و می‏تواند یكى از راه‏ ها را انتخاب كرده و از دیگرى دست بردارد و خود اوست كه مسیر خوشبختى و بدبختى را انتخاب می‏كند و در یكى از این راه‏ ها گام بر میدارد . هرگز چنین نیست كه خداوند متعال او را مجبور به انتخاب یكى از راه‏ ها و رها كردن راه دیگر بكند . براى روشن شدن مطلب و این‏كه چگونه ممكن است انسان ، هم سبب انجام كارهاى خدا باشد و هم اختیار و اراده داشته باشد و به اراده‌ی خود راهى را انتخاب و راه دیگر را رها كند ، مثالى ذكر میكنیم :

فرض می‏كنیم روز قیامت است و خداوند متعال مردم را به دادگاه احضار كرده است . در میان مردم فردى وجود دارد كه در دنیا روزى فردى را با اسلحه به قتل رسانده است. فرد قاتل به دادگاه خدا احضار شده و خداوند متعال او را محاكمه میكند و از او می‏پرسد: چرا فلان شخص را كشتى ؟ قاتل جواب می‏دهد : خدایا! من این كار را نكردم . مگر خودت نفرمودى من سبب انجام و تحقق افعال و كارهاى تو هستم ؟ من نیز هم‏چون اسباب دیگر سبب چنین قتلى بودم . تو خود فلان شخص را كشتى و من در این میان تنها سبب بودم ؛ پس مقصر نیستم .

خداوند متعال خطاب به فرد قاتل می‏فرماید : در این كه تو در دنیا سبب افعال و كارهاى من بودى شک و تردیدى نیست ؛ اما من به خاطر این مسئله تو را محاكمه نمیكنم بلكه تو را به خاطر چیز دیگرى محاكمه میكنم . آیا لحظه‏ ى قبل از شلیک گلوله و كشتن فرد مقتول ، وقتى انگشتت را روى ماشه تفنگ گذاشتى ، می‏دانستى كه ما تصمیم بر قاتل بودن تو گرفته ‏ایم ؟ آیا می‏دانستى در تقدیرات ما چه چیزى نوشته شده و قرار است چه چیزى اتفاق بیفتد ؟

فرد قاتل جواب میدهد : خیر. در آن لحظه از نظر من قاتل بودن یا نبودنم در تقدیرات 50% به 50% بوده است. در آن لحظه من نمیدانستم كه چه چیزى مقدر است و قرار است چه چیزى اتفاق بیفتد.

خداوند می‏فرماید : چه زمان برایت مشخص شد كه در تقدیرات ، تو قاتل فلان شخص هستى ؟

قاتل جواب میدهد : من تفنگ را شلیک كردم و گلوله به فلان شخص برخورد كرد و بر زمین افتاد ، وقتى نزدیک شدم دیدم گلوله به او اصابت كرده و آن شخص مرده است. آنوقت فهمیدم كه تقدیر چنین بوده كه من سبب كشتن آن شخص باشم .

خداوند می‏فرماید : پس ، قبل از كشته شدن آن فرد نمیدانستى تقدیر چیست ‏اما بعد از این كه آن شخص كشته شد فهمیدى تقدیر چه بوده است ؛ یعنى وقتى دانستى تقدیر چه بوده كه كار از كار گذشته و راه برگشتى نبود. آن‏چه تو را به خاطر آن محاكمه میكنم این است كه چرا قبل از این كه تقدیرات مشخص شود و نسبت 50% به 50% بود تو آمدى و قسمت كشتن را انتخاب كردى در حالیكه میتوانستى قسمت خلاف آن را اختیار كنى . چرا از آن دو احتمال خیر و شرّ تو آمدى و قسمت شرّ را انتخاب كردى ؟ مگر شریعت و برنامه و كتاب من به تو نمیگفت و تو را به انتخاب راه خیر تشویق و به دورى گرفتن از راه شرّ منع نمیكرد. مگر به تو نمیگفت قتل جایز نیست و از انجام آن دورى كن . پس با این وجود چرا قتل را انتخاب كردى ؟ من به خاطر این انتخاب تو را محاكمه و مجازات می‏كنم . این را هم بدان ، اگر پس از انتخاب قتل و شلیک گلوله ، فرد مورد نظر تو كشته نمی‏شد ، باز هم تو را به خاطر تصمیمى كه گرفته بودى محاكمه میكردم ؛ زیرا آن‏چه متعلق به تو بود همان اختیار و تصمیم بود كه به‏ كار گرفتى .

با توجه به آن‏چه گفته شد مشخص میشود كه در مسیر زندگى آن‏چه متعلق به انسان است و انسان به آن مكلّف است تصمیم و انتخاب راه صحیح و انتخاب نكردن راه ناصواب است . این را نیز باید بدانیم كه انسان قبل از انتخاب یكى از دو راه خیر و شر، نمی‏داند كه در تقدیرات خدا براى او چه چیزى مقدر و چه چیزى مقدر نیست ؛ بنابراین انسان در انتخاب یكى از این دو راه مختار است . بعد از انتخاب است كه تقدیرات مشخص میشود . تكلیف و وظیفه ‏ى انسان هنگام انتخاب انجام میگیرد و بر اساس همین انتخاب است كه در روز قیامت محاكمه و محاسبه می‏شود و جزا و پاداش یا سزا و عقاب داده میشود .

از طرف دیگر این را هم باید بدانیم كه انسان براى بندگى خدا آفریده شده است . او همیشه باید در این فكر باشد كه تكلیف و وظیفه‏ ى او چیست و چه كارى را باید انجام دهد و چه كارى را نباید انجام دهد . آن‏چه خدا به انجامش امر كرده باید انجام و از آن‏چه نهى كرده دورى كند . یعنى تصمیم او باید بر انتخاب راه صحیح و دورى گرفتن از راه ناصواب باشد . آن‏چه در توانایى انسان است و بر آن نیز مكلّف است همین است ؛ اما بعد از تصمیم چه چیزى انجام میگیرد و چه چیزى انجام نمیگیرد ، دیگر كار او نیست ؛ [ زیرا او سبب انجام امور است و خدا فاعل اعمال میباشد ] . پس از این انتخاب باید بر خدا توكل كند و از او بخواهد كه در حركت در مسیر صحیح كه همان بندگى اوست او را یارى و كمک كند . او را كمک كند تا كارهاى خیر انجام دهد و از كارهاى شرّ بپرهیزد .

بنابراین انسان مسلمان نباید در این فكر باشد كه چه روى میدهد و چه روى نمی‏دهد او باید این مسایل را به خداوند متعال بسپارد . او تنها و تنها باید به این فكر كند كه وظیفه‏ ى او چیست و او چه باید بكند و چه نكند . كسى كه راه و مسیر بندگى خدا را در پیش میگیرد بسیارى از نعمت‏ ها و امكانات دنیا را از دست میدهد و دچار مشكلات متعدد میشود . بنده‏ ى خدا ، باید وظیفه ‏ى بندگى خود را بداند و تصمیم و انتخاب او همیشه در جهت ایمان به خدا و انجام اعمال صالح باشد و از كفر و اعمال زشت و ناپسند دورى كند . او مشغول وظیفه و انجام تكلیف خود است ؛ اما دیگر چه روى میدهد و چه اتفاقى میافتد یا نمیافتد مربوط به او نیست ؛ بلكه مربوط به خداوند است . اگر خداوند تقدیر كرده باشد كه خیر و نعمت و امكانات به او برسد ، یقیناً به آن دست مى‏ یابد گرچه هزاران هزار دشمن داشته باشد و مانع این كار شوند ، و اگر خداوند مقرر كرده باشد كه او دچار مشكلات شود ، مطمئناً دچار آن مشكلات خواهد شد گرچه هزاران هزار حامى و پشتیبان داشته باشد . اگر خداوند مقرر كرده باشد كه او به دست ظالمى كشته شود ، حتماً كشته خواهد شد اگر چه خدمتكار و نوكر آن ظالم هم باشد ، و اگر قرار باشد به دست كسى كشته نشود ، كشته نمی‏شود گرچه دشمنان زیادى هم اقدام به كشتن او بكنند . عمر انسان ، رزق و روزى او ، خوشى و ناخوشى ، راحتى و مشكلات ، ثروتمندى و فقر او و ... همه در دست خداست . انسان باید همیشه در فكر وظیفه و انجام تكلیف خود و این كه چه كار بكند و چه كار نكند باشد ؛ اما چه می‏شود و چه نمی‏شود ، دچار مشكل می‏شود یا خیر ، میمیرد یا نمیمیرد ، مال و ثروتش را از دست میدهد یا نمیدهد و ... در دایره ‏ى كار او نیست و او حق ندارد كه به این مسایل فكر كند . همه ‏ى این مسایل در قدرت و اختیار خداست و خداوند متعال نیز ، از همان ابتداى خلقت ، اگر مقرر كرده باشد كه فلان كار روى دهد ، آن كار حتماً روى خواهد داد و اگر مقرر كرده باشد كه روى ندهد ، یقیناً روى نخواهد داد.

انسان باید با خیالى آرام و دلى مطمئن مشغول انجام وظیفه ‏ى خود كه همان بندگى خداست ، باشد. او این را باید بداند كه اگر به چیزى دست مى ‏یابد و چیزى را كسب میكند ، آن چیز متعلق به او بوده است و خداوند متعال از همان ابتداى خلقت براى او مقرر كرده است . اگر به چیزى دست نمى‏ یابد یا آن را از دست میدهد ، یقین داشته باشد كه در همان ابتداى خلقت قرار بر این نبوده كه آن چیز متعلق به او باشد . این‏جاست كه انسان مؤمن در نهایت آرامش و اطمینانِ قلبى به سر میبرد. او تنها مشغول انجام بندگى خداست و در این راه بر او توكل می‏كند . او با ایمانى كه كسب كرده است ، مشغول انجام اعمال صالح است ؛ زیرا می‏داند اسباب سعادت و خوشبختى همین ایمان و اعمال صالح هستند و پس از آن به خدا توكل می‏كند و خداوند متعال نیز خیر دنیا و آخرت را نصیب او میكند .

آن‏چه بیان شد ، همان چیزى است كه « قضا و قدر » نامیده می‏شود و بر مسلمان واجب است كه به آن ایمان داشته باشد و این را بداند كه بدون ایمان به این مسئله هرگز نمی‏تواند بندگى خدا را به انجام برساند و بنده‏ ى واقعى خدا باشد.

بدون ایمان به این مسئله ، انسان همیشه در این فكر است كه چه اتفاق می‏افتد و چه روى نمیدهد و با مشغول شدن به این مسایل ، عبادت و بندگى را - كه سبب خوشبختى است - از دست میدهد و چیزى را نمیتواند عوض كند ؛ زیرا خداوند متعال همه چیز را معین كرده است و هر چه او تعیین كرده ، انجام می‏گیرد و خلاف آن صورت نخواهد گرفت . انسان مؤمن با چنین ایمان و اعتقادى از هیچ صاحب قدرت دنیوى ترس و وحشت ندارد و مشغول اداى وظیفه ‏ى بندگى است و میداند كه غیر از خدا كسى نمیتواند كمترین زیان و ضررى به او برساند ؛ همان‏طور كه هیچ خیر و نیكى در دست كسى جز او نیست و به كسى جز او امیدوار نیست و فقط از او میترسد . انسان با چنین اعتقادى ، هرگز دچار غم و اندوه نمیشود و با دلى آرام و مطمئن مشغول اداى وظیفه‏ ى بندگى است و براى رسیدن به خوشبختى مسیر بندگى را در پیش میگیرد .

منبع این مطلب : از کتاب بندگی خدا

تألیف : استاد ناصر سبحانی رحمه الله

این کتاب در سایت کتابخانه ی عقیده نیز وجود دارد :

www.aqeedeh.com

زندگی دنیا ، وسیله هست نه هدف

در این‏جا لازم است كه انسان به خود بیاید و از خود بپرسد : وقتى سرانجام بندگى و عدم بندگى خدا این گونه است كه بیان شد و بدبختى و خوشبختى دنیا و آخرت انسان در گرو آن است ، پس چرا باید به قضیه ‏ى به این مهمى اهمیت نداد و با بى‌توجهى و بى مبالاتى به آن ، خود را از خوشبختى دنیا و آخرت محروم و دچار بدبختى دنیا و آخرت كرد؟!

راستى چه عواملى باعث میشود كه انسان از این امر مهم غافل باشد و آن‏گونه كه شایسته است به آن اهمیت ندهد؟

به‏ راستى جاى بسى تعجب است كه انسان با وجود علم و آگاهى به عاقبت و سرانجامش ، باز هم مسیر بندگى خدا را در پیش نگیرد و مطیع هوا و آرزوهاى نفسانى و پیرو اوامر شیطانى باشد.

جواب این سوال به‏ طور خلاصه این است كه :

دوست داشتن زندگى دنیا و انتخاب آن [ به عنوان هدف نه وسیله ] ، باعث هر نوع گمراهى است. با دوست داشتن و انتخاب زندگى دنیا است كه انسان به سوى بدبختى دنیا و آخرت سیر میكند و سرانجام گرفتار عذاب جهنم و خشم و غضب خداوند میشود. اگر انسان به زندگى دنیا به عنوان هدف نگاه كرد و سعى و تلاشش تنها به دست آوردن آن بود ، در این صورت ، قطعاً ، به سوى عذاب و بدبختى ابدى سیر میكند. پس تنها راه چاره و نجات این است كه انسان به عنوان هدف به زندگى دنیا ننگرد و تلاش و همّ و غمش تنها انجام اوامر خدا و جلب رضایت او باشد.

این كه میگوییم زندگى دنیا و دوست داشتن آن باعث انحراف از راه خدا میشود به این معنا نیست كه اگر انسان بخواهد سعادتمند و خوشبخت دنیا و آخرت شود باید به زندگى دنیا پشت كرده و آن را رها كند و هرگز از امكانات و نعمت‏هاى دنیایى استفاده ننماید. هرگز چنین نیست و اساساً نقطه ‏ى مقابل زندگى دنیا ، ترک آن نیست. منظور این است كه زندگى دنیا و امكانات و نعمت‏ هاى آن به خودى خود به عنوان هدف انتخاب نشوند. هدف انسان در زندگى دنیا ، كسب ثروت و مال و مقام و شهرت و ... نباشد. اگر چنین شد در این صورت میگوییم : چنین فردى زندگى دنیا را براى خود انتخاب كرده و آن را دوست دارد و چنین محبتى باعث بدبختى دنیا و آخرت او می‏شود ؛ اما اگر به این نعمت‏ ها ( زندگى دنیا ) به عنوان هدف نگاه نشد و همان‏ طور كه خداوند خود مقرر فرموده است ، به عنوان وسیله‏ اى براى انجام بندگى خدا به آن‏ها نگاه شد و در این راه مورد استفاده قرار گرفتند ، نه تنها مشكلى نخواهد داشت ، بلكه عین بندگى انجام گرفته است.

براى روشن شدن مطلب مثالى را ذكر میكنیم :

فرض كنیم حاكم و فرمانرواى منطقه‏ اى به مردم اعلام میكند كه همه در یک روز معین خود را به پایتخت رسانده تا او در جمعشان حضور یابد و با آن‏ها ملاقات كند و آنان نیز از این دیدار استفاده ببرند و افتخارى نصیبشان شود. درست همانند اهل دنیا كه ملاقات با حُكام را افتخارى براى خود قلمداد كرده و چنین تصور میكنند كه به نعمت بسیار بزرگى دست یافته‏ اند.

مردم ، با شنیدن این خبر ، گروه گروه به سوى مركز حكومت به راه میافتند. هر كس با خود مقدارى توشه به همراه می آورد. در مسیر رسیدن به مركز مكان‏ هایى براى استراحت وجود دارد. گروهى از این مسافران در یكى از این مكان‏ ها توقف میكنند. آن‏ها بعد از مدتى متوجه باغ زیبا و سرسبز و پر از میوه‏ هاى متنوع میشوند. آن‏ها وارد باغ شده و شروع به خوردن و چیدن میوه ها میكنند. تعدادى از این گروه با لذت بردن از میوه ‏ها ، بیشتر و بیشتر ، تمایل به خوردن پیدا میكنند. میوه‏ هاى باغ و تنوع آن‏ها و مشغول شدن به خوردنشان و لذت بردن از آن‏ها ، این تعداد را چنان به خود سرگرم میكند كه كم كم از توقفگاهشان دور شده و فراموش می‏كنند كه با چه هدفى در این‏جا توقف كرده و عازم كجا هستند. این تعداد فراموش میكنند كه از همراهانشان عقب مانده‏ اند. در اثر خوردن زیاد میوه ‏ها خسته شده و از خستگى زیاد به خواب عمیق فرو میروند و از كاروان عقب میمانند ؛ اما دیگران پس از اندک استراحت و خوردن مقدارى میوه و لذت بردن از زیبایى باغ ، به راه خود ادامه داده و میروند كه به ملاقات پادشاه كه هدف اصلى سفرشان است ، برسند.

پس مسافران دو دسته میشوند ؛ گروهى وارد باغ شده و مشغول خوردن میشوند و به حدى میوه میخورند كه خسته شده و به خواب فرو میروند و فراموش میكنند كه هدف از سفرشان چیست و در این‏جا چرا توقف كرده‏ اند. گروه دیگر افرادى هستند كه پس از استراحتى اندک و [ خوردن مقدارى میوه ] آماده‏ ى حركت شده و به سوى مقصدشان به راه میافتند. این گروه خوب می‏دانند كه به چه منظور در این مكان توقف كرده و هدف از توقفشان چیزى جز استراحتى اندک و خوردن مقدارى مواد غذایى و میوه نبوده است. آن‏ها به خوبى میدانند كه ماندنشان دائمى نیست ، پس به راه خود ادامه میدهند و به سوى هدف خود كه همان پایتخت و ملاقات با فرمانرواست حركت میكنند.

 این دو گروه هر دو در آن مكان استراحت كرده و از ثمرات باغ نیز استفاده نموده ‏اند ؛ اما سرنوشت آن‏ها ، چنان كه پیدا است ، یكى نیست.

 گروه دوم بر خلاف گروه نخست ، هرگز هدف خود را فراموش نكرده و از امكانات موجود در آن‏جا نیز استفاده كرده اما نه در حدى كه در آن غرق شوند و هدف را فراموش كنند. آن‏ها به حدى از امكانات استفاده كرده ‏اند كه بتوانند بقیه‌ی راه را ادامه داده و به هدفشان برسند ، اما گروه نخست كه هدف را فراموش كرده ‏اند ، خوردن و آشامیدن براى آن‏ها به عنوان یک هدف در آمده است و كارشان به جایى رسیده كه بر خوردن میوه ‏هاى بیشتر حریص شده و چیزى غیر از آن نمی‏شناسند.

« بندگى كردن و بندگى نكردن خداوند متعال » نیز این‏گونه است

« بندگى خدا » آن است كه انسان به گونه ‏اى از نعمت‏ هاى دنیایى استفاده كند كه او را در اجراى اوامر خدا و اطاعت و عبادت او كمک و یارى كنند. « عدم بندگى خدا » نیز یعنى اطاعت از هوا و هوس و آرزوهاى نفسانى و مطیع اوامر شیطانى . « عدم بندگى خدا » یعنى این كه انسان از نعمت‏ ها در مسیر پیروى از خداوند متعال استفاده نكند بلكه خود نعمت‏ ها كه باید وسیله‏ اى در جهت اطاعت از خدا باشند ، هدف او شوند.

با توجه به آن‏چه گفته شد باید گفت : مسلمان بودن و بنده ‏ى خدا بودن هرگز به معناى محرومیت از نعمت‏ ها و امكانات خداوندى نیست و تفاوت بین بنده ‏ى خدا و بنده‌ی هوا و هوس و بین مسلمان و غیر مسلمان در این نیست كه مسلمان از این نعمت‏ ها استفاده نمی‏كند ولى غیرمسلمان از آن‏ها بهره می‏برد . هرگز چنین نیست. هر دو از نعمت‏ ها استفاده میكنند با این تفاوت كه مسلمان ( كسى كه میخواهد بنده‏ ى خدا باشد ) قبل از استفاده از هر نعمتى به برنامه‏ ى خدا رجوع كرده تا نحوه ‏ى صحیح استفاده از آن را طبق فرمان خداوند متعال بداند و بر اساس آن عمل كند ؛ ولى غیرمسلمان ( كسى كه بنده‏ ى هوا و آرزوهاى نفسانى و شیطان است ) در این فكر نیست كه خداوند چه دستورى در خصوص استفاده ‏ى صحیح از این نعمت‏ ها داده است . آن‏چه براى او مهم است ، خواست و تبعیت از هواى نفس است .

فرق بین بنده‏ ى خدا و مسلمان بودن از یک طرف و بنده‏ ى غیر خدا از طرف دیگر همین است كه بیان شد ، و نتیجه نیز این‏گونه خواهد بود كه بنده‏ ى خدا به خوشبختى دنیا و آخرت دست مى‏ یابد و بنده‏ ى غیر خدا دچار بدبختى دنیا و آخرت میشود .

منبع این مطلب :  از کتاب بندگی خدا

تأليف : استاد ناصر سبحانى رحمه الله

این کتاب در سایت کتابخانه ی عقیده نیز وجود دارد :

www.aqeedeh.com